تأثیر ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﺗﻠﻔﯿﻘﯽ حاصلخیزی خاک بر پویایی ﺟﻤﻌﯿﺖ علف‌های هرز و عملکرد علوفه ذرت

سابقه و هدف: امروزه آلودگی‌های زیست‌محیطی توسط علف‌کش‌ها و کودهای شیمیایی یکی از مهم‌ترین مسائل موردتوجه بشر می‌باشد. استفاده از روش‌های متداول خاک‌ورزی و علف‌کش‌ها، ضمن اینکه پرهزینه‌اند، خطر فرسایش خاک را افزایش می‌دهند و در بلندمدت، اثر منفی روی ساختمان خاک و عملکرد دارند. بنابراین، تحقیق حاضر با هدف ارزیابی تأثیر ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﺗﻠﻔﯿﻘﯽ حاصلخیزی خاک بر پویایی ﺟﻤﻌﯿﺖ علف‌های هرز و عملکرد علوفه ذرت اجرا شد. مواد و روش‌ها: آزمایش در مزرعه پژوهشی دانشگاه آزاد اسلامی کرج در سال زراعی 93-1392 اجرا شد. آزمایش به‌صورت کرت‌های خردشده در قالب طرح پایه بلوک‌های کامل تصادفی با چهار تکرار به اجرا درآمد. فاکتور اصلی شامل تیمارهای مدیریت غیر شیمیایی حاصلخیزی خاک‌ در چهار سطح (آیش، کود دامی، کود سبز پرکو و بوکو) و فاکتور فرعی شامل کاربرد کود نیتروژن در سه سطح (120، 240 و 360 کیلوگرم در هکتار از منبع اوره) بود. پرکو و بوکو گیاهانی از خانواده شب بوئیان هستند. بذور ذرت رقم سینگل کراس 704 با تراکم 12 بوته در مترمربع کشت شد. نمونه‌برداری از علف‌های هرز پس از کشت ذرت در مرحله‌ی ابتدایی تکمیل کانوپی ذرت انجام شد. جهت تعیین زیست‌توده علف‌های هرز نمونه‌ها به مدت 48 ساعت در آون با دمای 70 درجه سانتی‌گراد خشک و سپس توزین شدند. در این آزمایش، شاخص‌های تنوع گونه‌ای علف‌های‌هرز شامل شاخص شانون وینر، شاخص غنای مارگالف و شاخص غالبیت سیمپسون مورد بررسی قرار گرفتند. در پایان فصل، میزان عملکرد علوفه تعیین شد. تجزیه داده‌ها با استفاده از نرم‌افزار SAS (Version 9.1.3) و مقایسه میانگین‌ها با آزمون LSD در سطح احتمال 5 درصد انجام شد. یافته‌ها: نتایج تجزیه واریانس نشان داد تأثیر تیمارهای مدیریت غیر شیمیایی حاصلخیزی خاک بر زیست‏توده کل علف‌های هرز و عملکرد علوفه ذرت در سطح احتمال یک درصد معنی‌دار بود. بیشترین و کمترین عملکرد علوفه به ترتیب در تیمار کود سبزِ پرکو (23/78 تن در هکتار) و تیمار کود دامی (71/63 تن در هکتار) بود. بیشترین زیست‌توده کل علف هرز تحت تأثیر تیمارهای کود دامی و آیش (3/380 و 79/364 گرم در مترمربع) و کمترین میزان آن مربوط به تیمارهای بوکو و پرکو (48/140 و 67/154 گرم در مترمربع) به-دست آمد. تأثیر سطوح نیتروژن بر ‏زیست‏توده کل علف‌های هرز بی‌معنی بود. تأثیر سطوح نیتروژن بر عملکرد علوفه در سطح احتمال یک درصد معنی‌دار بود. اثر متقابل مدیریت شیمیایی و غیر شیمیایی حاصلخیزی خاک‌ بر ‏زیست‏توده سلمه تره، ‏زیست‏توده تاج‌خروس، تراکم کل علف هرز، تراکم سلمه تره و تراکم تاج‌خروس ریشه قرمز در سطح احتمال یک درصد و پنج درصد معنی‌دار بود؛ به‌طوری‌که تیمار کود سبزِ بوکو و مصرف 120 کیلوگرم نیتروژن در هکتار، کم‌ترین مقادیر صفات مذکور را ایجاد کرد. بیشترین تراکم کل علف‌های هرز (25/39 بوته در مترمربع) تحت تأثیر تیمار آیش و میزان مصرف 240 کیلوگرم نیتروژن در هکتار و کمترین تراکم (5/16 بوته در مترمربع) در تیمار بوکو و میزان مصرف 120 کیلوگرم نیتروژن در هکتار مشاهده شد. اثر مدیریت غیر شیمیایی حاصلخیزی خاک بر تنوع گونه‌ای علف‌های هرز در سطح احتمال یک درصد معنی‌دار بود. بیشترین تنوع گونه‌ای علف‌های هرز در تیمارهای آیش و کود دامی و کمترین میزان آن در تیمارهای کود سبزِ بوکو و پرکو مشاهده شد. نتیجه‌گیری: با توجه به نتایج این پژوهش، کاربرد تلفیقی کودهای آلی با کود نیتروژن شیمیایی، از طریق کاهش زیست‌توده، تراکم و تنوع گونه‌ای علف‌های هرز، باعث افزایش عملکرد علوفه در ذرت سیلویی گردیده است. ازاین‌رو با کاربرد کودهای آلی ضمن کاهش قابل‌توجه در مصرف کود‌ شیمیایی نیتروژن، می‌توان اثرات سوء زیست‌محیطی آن را کاهش داد. به‌طورکلی می‌‌توان گفت که کشت گیاهان به‌عنوان کود سبز و برگشت آن‌ها به خاک، موجب حاصلخیزی خاک و به‌تبع آن بهبود صفات کمی ذرت سیلویی شده و می‌‌تواند یکی از راه‌های نیل به کشاورزی پایدار محسوب گردد.